Heb jij een tip voor de redactie?
Of een nieuwtje?
Terug naar het overzicht
Jan van der Greef: “De kunst om mogelijkheden te zien”
Oog in oog met een argusfazant door Jan van der Greef
Gepensioneerd hoogleraar Jan van der Greef is al zijn leven lang gefascineerd door vogels en nam de liefde voor fotografie van zijn moeder over. “Ik zoek altijd naar de verbinding met de natuur. Oogcontact met vogels, maar ook met andere dieren. Hoe de foto er uiteindelijk uitziet, is ook heel erg een reflectie van mezelf. Van hoe ik mijzelf zie of hoe ik me voel. Mijn foto’s zijn dus niet altijd een haarscherpe weergave van de realiteit. Het resultaat kan best onscherp zijn. Zeg maar impressionistisch.”
Jans passie voor natuurfotografie brengt hem op de meest bijzondere plekken op aarde. Ondanks dat hij in een rolstoel zit. Of is het ‘dankzij’?
Onbegrensd denken
Jan kreeg op 4-jarige leeftijd polio en revalideerde als klein jongetje deels ook in de volière die zijn ouders voor hem hadden gemaakt. “Zij wisten dat ik gelukkig werd van vogels, en omdat ik zelf niet naar de vogels toe kon, brachten zij ze naar mij. Vogels zijn voor mij het ultieme symbool van vrijheid. Natuurlijk valt de vergelijking te maken met mijzelf in een rolstoel. Maar die lichamelijke beperking is niet waar het om draait. Het is hooguit lastig of een uitdaging.
Eigen gedachten leveren veel meer restricties op dan een fysieke beperking. Dat geldt trouwens voor iedereen. Voor mensen zonder rolstoel misschien nog wel meer! Mensen hebben vaak last van kaders in hun hoofd die ze zelf hebben gecreëerd. Vaak zijn ze zich daar niet eens van bewust. Als je uit gaat van die kaders, van de beperking, kom je nergens. Maar als je onderzoekt waar die kaders vandaan komen, en je verlangen laat spreken om méér te doen, buiten de kaders, dan kom je tot mooie dingen.”
Survival of the fittest
Zo ontstond bij Jan het verlangen om oog in oog te staan met de argusfazant, een vogel die zich zeer zelden in het wild laat zien. Het mannetje heeft een enorm verendek waarmee hij indruk probeert te maken op het vrouwtje. Die veren zijn niet echt handig of functioneel, ze zitten eerder in de weg in een gevecht van leven of dood. Als je ‘survival of the fittest’, een bekende uitspraak uit de evolutietheorie, uitlegt als: natuurlijke selectie op basis van aanpassingsvermogen, kracht en functionaliteit, dan is het niet logisch dat die argusfazant blijft overleven. “Maar in de natuur is ook iets anders aan de hand. Het aspect ‘schoonheid’ speelt mee. Esthetische kwaliteit is veel belangrijker dan we altijd hebben gedacht.”
“Ik herken mezelf in de argusfazant”
De argusfazant spreidt tijdens zijn show zijn veren uit en kijkt er een beetje schuw tussendoor. Anders dan bij een pauw, die fier en soms zelfs een beetje arrogant voor zijn staart vol pauwenogen uitstapt.
“Ik herken mezelf in de argusfazant. Ik kijk meestal de kat uit de boom en blijf liever op de achtergrond. Ik kende alle verhalen over hoe moeilijk de vogel in het wild te spotten is, laat staan dat je oogcontact kunt maken en dat oogcontact kunt vangen in een foto. Ik besloot een poging te wagen en zo vertrok ik met mijn vrouw Jetske naar Sumatra. Een groepje lokale bevolking nam mij een week lang op sleeptouw, de jungle in. Zij droegen mij, terwijl ik vastgebonden op een draagbaar lag. Elke dag drie uur heen, drie uur terug. En op de gekozen plek diep in de jungle, daar gaf ik me over aan de natuur en nam ik de omgeving in me op.
“Ik had een hemels gevoel van geluk toen ik die foto maakte”
Na een paar dagen zag ik de eerste argusfazant. Hij was heel verlegen en snel weer verdwenen. Maar kort daarna lukte het heel goed om oogcontact te maken. Je voelt dan een heel bijzondere connectie. Wat daarna gebeurde was onbeschrijflijk mooi. De fazant deed zijn dans, liet alle bladeren van de grond opwaaien door het wapperen van zijn vleugels, en vervolgens spreidde hij de veren uit tot al die argusogen mijn kant uit keken. Ondanks het weinige licht wat daar diep in de jungle door drong, lukte het mij om zijn schuwe oog te midden van die veren te vangen. Ik had een hemels gevoel van geluk toen ik die foto maakte, ook al zag ik ’s avonds in het hotel pas echt het resultaat.”
Flow follows focus
Fotografie kan je gevoel van verbondenheid met je omgeving belemmeren, als je in je hoofd teveel bezig bent met het eindresultaat of als de beweegredenen om te fotograferen buiten jezelf liggen.
Jan adviseert: “Laat het los. Probeer niet te oordelen. Probeer gewoon te zíjn. Misschien is dat makkelijker voor mij omdat ik in een rolstoel zit. Ik moet me eerder overgeven aan de gekozen plek, ik kan niet wegrennen, snel een andere hoek kiezen of haastig zoeken naar de volgende zeldzame vogel. Ik ga respectvol een gebied in, en kijk wat er gebeurt. Flow follows focus. Natuur is altijd in het moment. Zolang je maar niet gaat nadenken. Of de omgeving probeert te sturen. Wanneer ruimte en tijd wegvallen, voel ik me één met de natuur. Dit gevoel noem ik ‘Beyond Oneness’, en heb ik in een magisch koffietafelboek ‘Beyond Oneness’ verbeeld.
Bergnimf kolibrie gefotografeerd door Jan van der Greef
Lievelingsfoto
“Mijn lievelingsfoto, de foto die voor mij persoonlijk het beste verbeeld hoe ik in het leven sta, is de foto van een bergnimf-kolibrie, die al nectar drinkend van een toortslelie razendsnel om de bloem heen draait en in een zeer kort moment een kruis vormt. De horizontale lijn, opgebouwd uit de vleugels, verbeeldt voor mij de verbondenheid tussen alle levende wezens. De verticale lijn, de bloem, is de verbinding tussen hemel en aarde. Het eenheidsgevoel komt samen in het hart van de vogel.” Met deze foto werd Jan in 2018 bekroond tot Wildlife Photographer of the Year.
Maar Jan heeft nóg een lievelingsfoto. “De foto die het levende bewijs is van onbegrensd leven, de foto van de argusfazant. Hoe ik oogcontact maakte in de jungle van Sumatra. Regelmatig hoor ik van mensen na afloop van een lezing, dat ze onder de indruk zijn van hoeveel ik doe en onderneem. Vaak meer dan hen zelf, terwijl zij niet in een rolstoel zitten.
Wanneer je ‘survival of the fittest’ interpreteert als ‘de vaardigheid om jezelf aan te passen’, dan lopen rolstoelers ineens op kop. “De maatschappij is zo geprogrammeerd dat mensen in een rolstoel als functioneel minder worden gezien, maar wij zijn juist heel goed in aanpassen. Als je in een rolstoel zit, en je weet je aan te passen aan de situatie, dan gaan er werelden voor je open. Als je je over de negativiteit heen kunt zetten, dan kun je veel voor elkaar krijgen. Het is die mindset, de kunst om de mogelijkheden te zien, die mij tot in de diepste jungles brengt.”